Carnaval in Herenthout

De Herenthoutse Carnavalstoet: Een kleurrijk staaltje immaterieel erfgoed!

Komt dat zien! Komt dat zien! Februari is aangebroken en dat betekent dat het weer tijd is voor Carnaval! Deze keer trekken we met onze reeks ‘Immaterieel erfgoed in de Kempen’ naar Herenthout voor de jaarlijkse carnavalstoet. Hoewel misschien niet de bekendste, kan de Herenthoutse Carnavalstoet een opmerkelijke titel en voorgeschiedenis claimen. Het betreft een kleurrijk staaltje erfgoed dat over de jaren heen uitgroeide tot een uniek spektakel van formaat gedragen door de enthousiaste inzet van de lokale bevolking.

Oudste Vastenavondstoet van België

De Herenthoutse Carnavalstoet, officieel georganiseerd sinds 1892, wordt vandaag erkend als oudst georganiseerde Vastenavondstoet van België. De stoet vindt jaarlijks plaats tijdens de twee zondagen van de krokusvakantie in februari, ofwel het begin van de christelijke vastenperiode. De titel van ‘oudste Vastenavondstoet’ is niet alleen gebaseerd op mondelinge overlevering, maar steunt op schriftelijk bewijs. De familie Bossaerts, een Herenthoutse familie van geletterde intellectuelen, besloot de rijke verhalen en tradities met betrekking tot het carnaval uit de mondelinge overlevering te halen en neer te schrijven. Dit zorgde voor een waardevol historisch verslag over de oorsprong van de traditie, bewaard in het archief van Peer Stoet VZW voor toekomstige generaties, waarmee de stoet zijn eerbiedwaardige positie in de geschiedenis claimt.

Erfgoedportaal Kempens Erfgoed, www.kempenserfgoed.be

Hoe het begon

De Vastenavondstoet ligt geworteld in de bruisende toneeltraditie van de gemeente. De zoektocht naar de oorsprong van de traditie brengt ons terug naar de vooravond van de vastenperiode, een dinsdag in februari 1882. Omdat toneelvoorstellingen niet werden toegelaten tijdens de Vastenperiode, vond het laatste toneel vóór Pasen plaats op de Vastenavond. Volgens de overlevering trok het volk, na deze laatste voorstelling, de straten op om zich van het ene café naar het andere te begeven. Tijdens deze ‘kroegentocht’ was er één persoon die zich onderscheidde van al de rest. De figurant, Flor Hoegaerts, had besloten na de voorstelling zijn molenaarskostuum opnieuw aan te trekken en zo door de straten van Herenthout te lopen. Om de zichtbaarheid te vergroten, werd hij op een wit paard gezet dat werd begeleid door de muziek van de fanfare en gevolgd door het toneelballet. Deze actie viel zodanig in de smaak dat ze in de daaropvolgende jaren zou worden herhaald. Flor Hoegaerts, bijgenaamd ‘Den Bots’, kreeg een eerbetoon in het jubileumjaar 2023 met de lancering van het bier ‘Ne Bots’. Dit eerbetoon benadrukt zijn rol als de ‘vader’ van de Herenthoutse Carnavalstoet. Vandaag staat de stoet in Herenthout nog steeds hoofdzakelijk in het teken van dans en straattoneel waarmee het zich onderscheidt van andere, meer conventionele, paradetochten.

Foto: Facebookpagina Peer Stoet vzw

Het Herenthouts Feestcomité

De stoet won gestaag aan populariteit en resulteerde in de toenemende betrokkenheid van het hele dorp. Om te voorkomen dat de stoet ongecontroleerd in een losbandige sfeer zou verlopen, bundelde de dorpselite haar krachten om het geheel op een meer gestructureerde manier te organiseren. Deze inspanning leidde in 1892 tot de oprichting van een vereniging die belast was met de organisatie van alle dorpsfeesten in Herenthout. Het ‘Herenthouts feestcomité’ bestond uit een voorzitter, secretaris, schatbewaarder en bestuursleden. Op 7 januari 1893 werd een verzoek ingediend bij het comité voor de organisatie van de Vastenavondstoet, waarvoor zelfs een subsidiebedrag van 50 frank werd toegekend. De oudste ‘georganiseerde’ Vastenavondstoet in België was een feit.

Erfgoedportaal Kempens Erfgoed, www.kempenserfgoed.be

Prins Carnaval en het vierwijkensysteem

In tijden van oorlog werd de stoet niet georganiseerd. Na de Tweede Wereldoorlog besloot men de carnavalsstoet slechts te hervatten wanneer alle dorpsbewoners veilig teruggekeerd waren. Hoewel er al andere dorpsfeesten werden georganiseerd, duurde het tot 1949 voordat de stoet opnieuw doorging. Deze naoorlogse heropleving was opmerkelijk, met een grote opkomst en een stoet die zelfs tot in Herentals reikte. De volgende dag zou er in de krant een artikel zijn verschenen die onjuist schreef over een ‘Prins Carnaval’. Tot halverwege de twintigste eeuw was de verkiezing van Prins Carnaval geen vast onderdeel van het Herenthouts Carnaval. Pas vanaf de daaropvolgende editie in 1950 zou deze traditie haar intrede doen en sindsdien een integraal onderdeel worden van de stoet. ‘Den Bots’ werd ‘Prins Carnaval’. De eerste persoon die deze titel op zich mocht nemen was Richard Bastijns, een toneelspeler.

Na deze eerste verkiezing rees de vraag hoe dit evenement in de toekomst op efficiënte wijze georganiseerd kon worden. De oplossing werd gevonden in de invoering van een vierwijkensysteem. Herenthout werd geografisch verdeeld in vier wijken rondom de Jodenstraat, de Vonckstraat, de Molenstraat en de Botermarkt. Aan de hand van een rotatiesysteem krijgt iedere wijk zo om de vier jaar de kans een kandidaat Prins Carnaval voor te dragen. Wanneer een Prins erin slaagt 25 jaar actief betrokken te blijven bij de organisatie van het Carnaval, verkrijgt hij de prestigieuze Keizerstitel.

Erfgoedportaal Kempens Erfgoed, www.kempenserfgoed.be

Peer Stoet vzw

Vandaag neemt Peer Stoet vzw de organisatie van het carnaval in Herenthout op zich. De groeiende noodzaak om rekening te houden met zaken zoals veiligheidsnormen bij publieke evenementen, heeft geleid tot bepaalde hervormingen in functie van een meer gestructureerde organisatie. De nieuwe organisatiestructuur van Peer Stoet vzw bevorderde daarnaast ook de samenwerking tussen de wijken.

Wanneer een groep aan de stoet wenst deel te nemen, moeten ze een verantwoordelijke aanduiden die de aanvraag tot deelname indient bij het stoetbestuur die verder de praktische organisatie van het evenement op zich neemt. De deelnemende groepen mogen vrij gebruik maken van het stoetmagazijn, dat kostuums, praalwagens, muziekinstallaties en andere attributen ter beschikking stelt. De organisatie vergoedt zelfs eventuele onkosten met betrekking tot de stoetvoorbereiding. Deelnemers dienen in principe alleen te zorgen voor hun eigen transportmiddel. In vroegere tijden werd de kar getrokken door een paard, maar tegenwoordig gebeurt dit voornamelijk met auto of tractor. Ook de Prins wordt niet langer op een paard gezet, maar ontwerpt en bouwt nu zijn eigen praalwagen.

De levendige stoet van vandaag

Vandaag is de Herenthoutse carnavalstoet een feest voor en door het hele dorp, met jaarlijks zo’n 1200 enthousiaste deelnemers. De vriendelijke competitie tussen de wijken motiveert de Herenthoutenaars om het mooiste resultaat neer te zetten. Hierdoor ziet de stoet er dan ook nooit hetzelfde uit en vindt er jaarlijks een bijzonder schouwspel plaats in de straten van Herenthout. Ook de jongste inwoners worden actief betrokken bij het verhaal en kunnen tussen de twee weekends op dinsdag deelnemen aan de festiviteiten tijdens het Kindercarnaval.

De carnavalsstoet is in de moderne tijd geëvolueerd naar een inclusieve en gestructureerde viering als baken van traditie, gemeenschapszin en creativiteit in Herenthout. De overlevering van dit stukje immaterieel erfgoed wordt vandaag de dag verzekerd door het enthousiasme en de betrokkenheid van de lokale bevolking, die elk jaar opnieuw hun uiterste best doen om van de stoet een uniek en onvergetelijk spektakel te maken.

Lees meer over carnaval in Herenthout

www.peerstoet.be

https://immaterieelerfgoed.be/nl/erfgoederen/herenthouts-karnaval